Controverse en commotie: bestsellerschrijver Leon de Winter (°1954) leeft ervan op. Met genoegen kruipt hij in de rol van 'the man you love to hate'. Al mag hij de laatste tijd dan minder opinies rondbazuinen in Elsevier-columns, zijn oekazes tegen de islam én zijn fervente pro-Israëlische standpunten liggen nog vers in het geheugen. Vaak overschaduwden ze zelfs zijn letterkundige prestaties.

Het deert De Winter niet dat hij werd uitgespuwd door het literaire establishment. Telkens weer snijdt hij onderwerpen aan waar zijn collega-auteurs met een boogje omheen lopen. Zoals in het Het recht op terugkeer (2010), waarin Israël is verschrompeld tot een klein stadstaatje, of in VSV (2012), met moslimfundamentalisme en de moordenaar van Theo van Gogh als plotlijnen. Toch lezen zijn romans met een vaart die een gestroomlijnde Jaguar het nakijken zou geven.

Het blijft een merkwaardig parcours dat De Winter als schrijver aflegt. Toen hij in 1976 debuteerde met Over de leegte in de wereld en later met De (ver)wording van de jonge Dürer, was hij nog de onbetwiste lieveling van de Nederlandse literatuurkritiek. De intense vervreemding en zijn spielereien met voorbeelden als Peter Handke maakten De Winter tot een postmodernist avant la lettre. Geleidelijk sloop - zeker vanaf Kaplan (1986) en Hoffmans honger (1990) - de zoektocht naar de Joodse identiteit de pagina's binnen. "Het Jodendom is mijn creatieve bron, is een deel van mijn emotionele en mentale werkelijkheid. [...] Het is voor mij de vreemde koffer die ik moet dragen door het leven heen", zo verklaarde hij ooit in Vrij Nederland. Hij tuigde zijn volgende boeken bovendien op met uitgekiend effectbejag, regelrechte kitsch en duizelingwekkende cliffhangers. De invloed van pulpliteratuur viel niet te negeren.

Stand-in

Ook in zijn nieuwe roman Geronimo hanteert De Winter het principe 'waar gehakt wordt, vallen spaanders'. En alweer heeft deze kruising tussen politieke fictie, spionageroman en moralistische fabel de allure van een pageturner, die elke flinter verveling verdrijft.

De Winter laat in Geronimo zijn duivels los op voormalig Al Qaida-leider Osama bin Laden, brein achter 9/11 en Amerika's volksvijand nummer één. Wat moeten we geloven van de operatie waarbij Bin Laden door Navy Seals in zijn Pakistaanse schuiloord in Abbottabad in mei 2011 om het leven werd gebracht? Waarom zagen we daar nooit beelden van? Is hij wel werkelijk dood?

Nou ja, beweert De Winter, Bin Laden heeft nog een aantal jaren geleefd. Want waarom zou de VS zo'n kostbare informant meteen over de kling jagen? Of zoals hij het plastisch uitdrukte in een interview met De Standaard: "Ik zou niet schrikken als de Amerikanen nog enkele maanden thee hebben gedronken met Bin Laden, voor ze hem aan de haaien hebben gevoerd."

In Geronimo maakt De Winter, altijd al gevoelig voor samenzweringstheorieën, daarom ook gewag van een nep-Osama, die als stand-in is vermoord. De Winter is niet de enige die twijfelt aan de gang van zaken in Pakistan. Op het moment dat ik dit neerschrijf, gonst het volop over het essay van Pulitzerprize-winnaar en journalist Seymour Hersh, die beweert dat Barack Obama liegt over de dood van de terroristenleider en dat het aandeel van de Pakistaanse geheime dienst veel groter is dan eerst gedacht.

De Winter propt nogal wat in de centrifuge in Geronimo. Ongetwijfeld is hij een fan van Tom Clancy en keek hij zeer aandachtig naar series als Homeland en House of Cards, zoals Rob Schouten in Trouw al opmerkte. Losweg wordt gebruikgemaakt van de bekende feiten over Osama, zoals zijn bouwkundige inzichten en voorliefde voor tunnels, iets wat hem bij zijn ontsnappingspogingen goed van pas kwam.

De Winter bezorgt Bin Laden een humaan tintje: een gevoelige bad guy, die stiekem van een rokertje geniet. Usama Bin Laden - UBL, zoals De Winter hem consequent noemt - tuft rond op een brommertje om Marlboro-sigaretten te gaan snaaien in de nachtwinkel of vanille-ijs te halen voor een van zijn vele vrouwen, die hij met graagte over haar tepels laat druppelen. Bij zijn vermetele tochten zorgt hij er met een sjaal voor dat zijn karakteristieke lippen ongezien blijven.

Tijdens een van die uitstappen ontmoet Usama het verminkte Afghaanse meisje Apana, dat moslims de oren hebben afgehakt omdat ze naar Glenn Goulds 'verderfelijke' Goldbergvariaties van J.S. Bach luisterde. Hij neemt ze mee naar zijn schuilplaats, waar ze in contact komt met de door de VS gefascineerde buurjongen Jabbar, wat leidt tot een subplot die de traanklieren danig op de proef stelt.

Dan is er ook de Joodse voormalige Special Forces-figuur Tom Johnson, die een zoektocht naar Apana inzet omdat hij zijn eigen dochtertje is verloren bij de aanslagen van 2004 in Madrid. Hoe zit dat trouwens met die USB-stick die Usama in zijn kruk heeft verstopt, waarmee hij opnieuw de wereld op de knieën hoopt te krijgen?

De Winter geeft het toeval meer dan een por in de rug, meer zelfs, hij rijgt met verbazend gemak de onwaarschijnlijkheden aan elkaar. En toch gaat het erin als zoete koek. Tot je door hebt hoe eendimensionaal zijn wereldbeeld is. 'Goed' en 'kwaad' worden herleid tot wel erg simplistische categorieën.

Vaudeville

Geronimo (codenaam voor de VS-operatie tegen Bin Laden) is een boek vol luid knallende effecten en soms groteske plotwendingen, ja, een soort avonturenvaudeville op mondiale schaal. Vol stekelige, provocerende meningen natuurlijk, bijvoorbeeld ook over Barack Obama, die wordt weggezet als een cynische retoricus (over Usama: 'Zijn doorzeefde fucker aan wie de vissen nu knabbelden. Wat had hij dit beeld graag willen gebruiken').

Maar dat De Winter wervelend kan schrijven, bewijst hij nogmaals met de vingers in de neus. Wie weet is het zelfs allemaal niet zo ernstig bedoeld: er valt best ook te grinniken met zijn talent voor overkill. Toch ga je na verloop van tijd behoorlijk hyperventileren van dit tomeloze boek met een beperkte houdbaarheidsdatum, waarvoor De Winter zich heeft volgevreten "aan de grenzeloze bibliotheek die het internet is". Of schouderophalen, dat kan ook.

Leon de Winter, Geronimo, De Bezige Bij, 400 p., 19,90 euro.

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

De filosofe Hannah Arendt volgde in 1961 het Eichmann-proces in Jeruzalem. Eichmann bleek een miezerig mannetje en niet bepaald de personificatie van 'het Kwaad', was een van de bevindingen in haar omstreden boek over de 'banaliteit van het kwaad'. Arendt wees religie en ideologie als leidraad voor politiek handelen af en benadrukte de veelkantigheid van geschiedenissen en de wezenlijke pluraliteit van mensen.

Leon de Winter, de conservatieve columnist en romancier die het nogal rechtlijnig opnam voor discutabele lieden als advocaat Bram Moszkowicz en vechtersbaas Badr Hari, lijkt voor zijn nieuwe roman,Geronimo, Arendt als leidsvrouw te hebben gekozen. Dat impliceert dat hij het dramatische hoogtepunt van zijn boek - de arrestatie en standrechtelijke executie van Osama Bin Laden - vanuit meerdere gezichtspunten benadert, en dat siert hem.

Geronimo is geïnspireerd door de vele verhalen die de ronde doen over de dood van UBL (Usama Bin Laden), zoals hij in de roman heet. Waarom wilden de Amerikanen hem niet levend in handen krijgen? Waren ze bang voor verheerlijking en hebben ze zijn lijk daarom in de oceaan gedumpt? Was het wel UBL of was het een dubbelganger? Kon UBL door een tunnel ontsnappen? Waarom was iedereen in het schuilhuis diep in slaap tijdens de inval en waarom is er niemand van de Amerikanen gewond geraakt? Voldoende vragen om complotdenkers van divers pluimage een leven lang bezig te houden, net als speculaties over Barack Obama's afkomst en geloof; in conservatieve kringen in de VS en Israël wordt geloofd dat Obama heimelijk moslim en anti-Israël is.

UBL is in Geronimo nog steeds de leider van Al Qaeda en leeft in het Pakistaanse huis dat de hele wereld op tv zag. Hij denkt en spreekt in termen als offer, wraak en vernietiging. In het begin van de roman krijgt hij informatie toegespeeld waarmee hij zijn grootste vijand Obama aan een touwtje heeft. De Winter toont hem echter niet alleen als meedogenloze schurk maar ook als gewoon mens. Hij houdt van zijn vrouwen en kinderen, hij heeft een paar menselijke zwaktes als brommerrijden en vanille-ijs en hij kent zelfs zoiets als mededogen voor een ander, hulpeloos mens.

Juist dat mededogen heeft hij gemeen met de andere hoofdrolspeler: de Amerikaan Tom, de ik-persoon van het boek. De Winter wil de lezer als een blok laten vallen voor deze ruwe bolster-zachte pit. Tom is Afghanistan-veteraan en werkt bij de CIA. Een all-American macho, maar met een Europees tintje: zijn moeder is Russisch-Joods en hij is verslaafd aan Goulds uitvoering van de Goldbergvariaties van Bach. Een held zoals Netanyahu hem graag zou zien: vol op de bres voor westerse waarden (vrijheid!) en cultuur en intussen keihard. Dat de vrijheid van westerse landen niet voor iedereen toegankelijk is, kan Tom niet aanvaarden. Hij hamert voortdurend op veiligheid, de nieuwe mantra, maar juist hij heeft zijn kind niet kunnen beschermen. Het schuldgevoel over haar dood maakt dat Tom het moslimmeisje Apana wil beschermen, hetzelfde meisje dat ook door het pantser van UBL lijkt te breken. Geen van beiden is in staat haar te redden. Ziet men het als allegorie, dan zijn vijanden in een oorlogssituatie nooit in staat de onschuldige en gekwelde burger te beschermen.

Moordenaars en verraders

Geronimo is geschreven als actiethriller en filmscript. De scènes zijn overzichtelijk uitgeschreven; voor een verfilming à laThe Bourne identity lijkt dit boek geknipt. De Winter volgt met journalistieke precisie de ontwikkelingen rondom UBL's arrestatie en executie en laat die naadloos overgaan in de speculatieve plot, waarin de Saoedi's UBL in kwaadaardigheid overtreffen. Voor een roman daarentegen is er veel te weinig te raden overgelaten. De meeste plotwendingen zie je aankomen als een olifant, en de vele herhalingen maken de lezer alle bedoelingen en betekenissen overduidelijk. Had dat niet subtieler gekund? En spannender?

De Winter laat er geen misverstand over bestaan: alle personages van christelijke en Joodse huize in het boek zijn overwegend sympathiek; de moslims zijn in de grond moordenaars en verraders, totdat het tegendeel bewezen is. Apana is moslim maar neigt naar het christendom - om aan het einde zelfs een wonder te ondergaan, met Bach in de rol van Jezus. Net als in De Winters vorige roman VSV is ieder personage een vehikel voor een overtuiging of geloof in plaats van een echt mens. Alleen in de interactie tussen Tom en zijn vrouw, van wie hij gescheiden is, wordt de lezer werkelijk geraakt. De mens wordt een mens door de ontmoeting met de ander, en in de nuance ligt de kans om een ander werkelijk te begrijpen. Het lijkt erop dat De Winter zoekt naar een nuancering van zijn rechtse wereldbeeld, naar menselijkheid en begrip, maar hij kan intussen de spierballentaal domweg niet weerstaan. Wraak, vergelding en schuld zijn immers krachtige termen waarmee de wereld heel duidelijk in te delen is, en die een grote aantrekkingskracht blijven hebben. (Maria Vlaar)

LEON DE WINTER

Geronimo.

De Bezige Bij, 362 blz., 19,90 euro.

Zaterdag leest u in DS Weekblad een interview met Leon de Winter.

Verberg tekst

Spannende roman over de liquidatie (ja of nee) van de terrorist Bin Laden. Stel dat de overmeestering van Bin Laden (in mei 2011) nou eens niet zou zijn beëindigd met zijn liquidatie (door president Obama bevolen), maar met een door het Seals Team 6 opgezette ontvoering, waarbij een dubbelganger van Bin Laden in zee werd gedumpt en Bin Laden zelf in leven bleef om te worden uitgehoord? Stel dat dit complot zou uitlekken en geheime diensten er lucht van kregen. Wat zou dat losmaken? Een Joods-Amerikaanse veteraan en een Pakistaanse jongen die ervan droomt naar Amerika te emigreren worden meegesleurd in deze plot vol dreiging en geweld. Met zijn verbeeldingskracht en vertelgemak gaat De Winter niet onderuit in dit gedurfde wat-als-scenario; integendeel, in literaire vorm laat hij des te scherper zien hoe precair een mensenleven loopt in de botsing van ideologieën. Een mooi perspectief in dit wereldleed biedt de muziek van Bach die een Afghaans meisje doet hopen op een beter leven, een hoop die de Taliban haar op gruwelijke wijze proberen te ontnemen. Indrukwekkende roman. Verberg tekst