De cartografie van de pijn, zo zou je Frida's pijn van Slavenka Drakulić kunnen noemen. De hoofdpersoon van de roman is Frida Kahlo, de Mexicaanse schilderes die op haar achttiende, in 1925, zwaargewond raakte bij een busongeval, troost en redding vond in het schilderen, en stierf op 47-jarige leeftijd. Vandaag wordt ze geroemd als feministe, selfie queen, queer icoon en stijlmuze. Het verhaal is bekend, maar zelden heeft een auteur het zo indringend weten te vertellen als Drakulić. Frida's pijn is geen biografie, althans niet de biografie van Kahlo als persoon, maar van haar pijn. De originele Kroatische titel, die essayistisch klinkt, Frida, of over pijn, slaat de spijker op de kop: de hoofdrolspeler in deze roman is de pijn zelf.
Slavenka Drakulić (72) is een grande dame van de Kroatische literatuur, geprezen als een van de invloedrijkste denkers van Europa. Haar essays worden wereldwijd gelezen, haar romans behandelen diepmenselijke thema's, onder meer de Joegoslavische …Lees verder
De cartografie van de pijn, zo zou je Frida's pijn van Slavenka Drakulić kunnen noemen. De hoofdpersoon van de roman is Frida Kahlo, de Mexicaanse schilderes die op haar achttiende, in 1925, zwaargewond raakte bij een busongeval, troost en redding vond in het schilderen, en stierf op 47-jarige leeftijd. Vandaag wordt ze geroemd als feministe, selfie queen, queer icoon en stijlmuze. Het verhaal is bekend, maar zelden heeft een auteur het zo indringend weten te vertellen als Drakulić. Frida's pijn is geen biografie, althans niet de biografie van Kahlo als persoon, maar van haar pijn. De originele Kroatische titel, die essayistisch klinkt, Frida, of over pijn, slaat de spijker op de kop: de hoofdrolspeler in deze roman is de pijn zelf.
Slavenka Drakulić (72) is een grande dame van de Kroatische literatuur, geprezen als een van de invloedrijkste denkers van Europa. Haar essays worden wereldwijd gelezen, haar romans behandelen diepmenselijke thema's, onder meer de Joegoslavische oorlog in de jaren 90. In deze roman uit 2007, maar pas nu vertaald, doet ze wat Frida Kahlo zelf onmogelijk noemde: pijn in woorden vatten. Het verhaal wordt afwisselend verteld in de derde en in de eerste persoon: observatie naast inleving, maar nooit koud en nooit pathetisch. Ze voert Frida aanvankelijk op als zesjarig kind dat kreupel is door kinderverlamming. Woede, wanhoop, jaloezie, afkeer van medelijden en ten slotte aanvaarding zijn Frida al op jonge leeftijd vertrouwd. Het ongeluk in 1925 is het centrale gegeven van haar boek. Drakulić beschrijft het accuraat, bijna klinisch: 'Ze wordt levend gespietst; een lange metalen stang die ter hoogte van haar linkerheup in haar buik stak en er bij de vagina weer uitkwam.' Bovendien is haar been verbrijzeld en haar wervelkolom gebroken. Haar leven bestaat uit 32 operaties en amputaties. Merkwaardig genoeg zal Kahlo's moeder, een dominante en onverzettelijke vrouw, die altijd slecht gehumeurd is, haar aanzetten tot schilderen en tekenen, omdat dat, naast lezen, zowat het enige is wat ze in bed kan doen, tegen de verveling, als vermaak. Later zal dit een behoefte worden, een manier van leven en overleven, tegelijk ook haar verzoening met en voorbereiding op de dood. Vaak schilderde ze zelfportretten, in het begin met een zekere tederheid, later met een harnas, een masker. Frida's werk was doordrongen van de dood: 'Ze was aan de andere kant van de dood geweest en de dood was voor haar niet langer een abstractie, maar een ijskoude zekerheid. Alsof ze ineens de gave had gekregen om dwars door de mens en de werkelijkheid rond haar heen te kijken.'
Mannen
Het tweede grote thema van deze roman is de liefde. Drakulić focust op Kahlo's relaties met Diego Rivera en Lev Trotski.
Diego Rivera, bijgenaamd de Maestro, was Mexico's beroemdste schilder en tevens communist. Ze klampte hem aan en liet hem 'brutaalweg' haar werk zien. Hij steunde haar meteen en ze werd zijn minnares, later zijn vrouw. Aanvankelijk had de relatie iets idyllisch: 'Normale mensen zijn gewoon naakt. Mijn lichaam was naakt en gekwetst, en daardoor kwetsbaar. Mijn littekens joegen je geen angst aan. Littekens zijn plaatsen waardoor het ene wezen de eenzaamheid van het andere binnendringt.'
Gaandeweg begon ze zich de exotische echtgenote van de grote kunstenaar te voelen, als een personage in een toneelstuk. Ze verliet hem op zoek naar onafhankelijkheid, maar keerde terug en trouwde een tweede keer met hem. Diego was een seksbeest, een casanova, die zelfs een relatie aanging met Frida's dierbaarste zus. Frida aanvaardde Diego's honger naar 'lichamelijkheid'. Tegelijk wilde ze een kind van hem, maar dat werd haar bijna fataal. Ten slotte werd ze een soort moeder voor hem, schipperend tussen verachting en begrip. 'Het opgeven van mijn eigen vrouwelijkheid deed pijn. Ik had een kind gekregen, maar was een man kwijtgeraakt.'
Kahlo's tweede passie heette Trotski, de Russische communist die uit Stalins Sovjet-Unie was weggevlucht naar Mexico en daar droomde van een wereldwijde revolutie. Frida flirtte met het communisme en werkte aan een portret van Stalin, maar toen ze Trotski ontmoette, raakte ze helemaal in de ban van deze 'held'. Drakulić, die in Tito's Joegoslavië leefde, is vertrouwd met het communisme. Door een gesprek met Trotski's vrouw besefte Frida de tragiek van de Trotski's, maar toch bleef ze geloven in het ideaal. Drakulić concludeert in haar essayistische stijl: 'Zoals in elke religie was ook voor het communisme het geloof in de idee belangrijker dan de misdaden die uit naam van die idee werden gepleegd.' Trotski werd in 1940 in opdracht van Stalin vermoord.
Frida's balans van haar twee liefdes is triest: 'Voor geen van de twee mannen vormden vrouwen het middelpunt van hun leven'.
Over Frida's dood weten we niets met zekerheid. Er is geen autopsie verricht en het lichaam werd gecremeerd. Alles wijst erop dat de hypothese van Drakulić klopt: 'Het is tijd, besloot ze, het is zover. Zij was Frida niet meer. Haar schilderijen waren haar.'
Vertaald door Hilda Schraa, Orlando, 176 blz., 21,50 € (e-boek 12,99 €).
Verberg tekst
