In 1945 strekte Duitsland zich een stuk verder oostwaarts uit, tot aan de Baltische kust. De Duitstalige bevolking in die regio werd vanaf januari 1945 verdreven door de opmars van het Rode Leger.

Dat is de situatie aan het begin van Alles voor niets, de laatste roman van de Duitse schrijver Walter Kempowski (1929-2007). Het boek verscheen oorspronkelijk in 2006 en kreeg nu een uitstekende Nederlandse vertaling.

Plaats van gebeuren is het vervallen landgoed Georgenhof. De bewoners zijn geen overtuigde nazi's, maar weten wel munt te slaan uit de oorlog. Eberhard von Globig is na mislukte zakenavonturen in dienst gegaan van de Wehrmacht en leidt een luxeleven in Italië. Zijn vrouw Katharina geeft zich over aan dagdromen en melige romans. Het landgoed met Poolse en Oekraïense arbeiders wordt bestierd door een kordate tante.

In de ijzige januarikou klopt de ene na de andere bezoeker aan. Ze brengen onrustwekkende verhalen uit het Oosten mee. De een waarschuwt dat ze maar beter het zilver naar Berlijn kunnen sturen, een ander dat ze het portret van Hitler van de muur moeten halen. Want de Russen komen. Al gauw trekt een lange stroom vluchtelingen voorbij de poort.

Oogkleppen

Het is onthutsend hoe lang de bewoners van Georgenhof weigeren om de realiteit onder ogen te zien. 'Eerst even afwachten, zo'n vaart zou het ook weer niet lopen', is hun filosofie. Met oogkleppen op zijn ze ook de oorlog doorgekomen. Nooit hebben ze zich vragen gesteld over de buitenlandse dwangarbeiders in de buurt. Liever verliezen ze zich bij een glas wijn in verhalen over vroeger.

Tot het gevaar de muren van Georgenhof binnensluipt, en de bewoners dan toch op de vlucht slaan. Al gauw wordt het abnormale hun dagelijkse realiteit: bedrog, plunderingen en uiteengereten lijken.

Kempowski doet hier op kleine schaal wat hij in zijn boek Zwanenzang 1945 zo breedvoerig ondernam. Daarin beschreef hij de laatste dagen van de oorlog via honderden authentieke egodocumenten van de meest uiteenlopende mensen. Wie dat boek leest, kan zich 75 jaar later nog helemaal inleven in die tumultueuze dagen. Hetzelfde bereikt Kempowski met deze meeslepende roman, waarin hij tal van figuren tot leven wekt met al hun kleine kantjes. Van de gezagsgetrouwe nazi tot de Baltische baron die iedereen de oren van het hoofd zeurt over zijn roemrijke voorvaderen. Hier komt niet alleen een oorlog, maar een hele wereld ten einde.

Thomas Rap, vertaald door K. Lauwereys & I. Schoepen, 400 blz., 22,99 €.

Oorspr. titel: 'Alles umsonst'.

Verberg tekst

Januari 1945: mensen slaan op de vlucht omdat de Sovjetlegers Oost-Pruisen naderen. De familie Von Globig woont op een landgoed in het dorp Mitkau. Vader, een SS-officier, dient in Italië. Zijn vrouw Katharina, hun zoontje Peter van twaalf, een tante en drie bedienden bewonen het huis. Ze zijn welgesteld en bemoeien zich niet met de buitenwereld. De dagelijkse stroom vluchtelingen die langs trekt krijgt weinig aandacht. Alles verandert als de Sovjets dichterbij komen en tante besluit met Peter en het personeel te vertrekken, want Katharina is gearresteerd wegens het onderdak bieden aan een Jood. Een gevaarlijke vlucht, bij een luchtaanval is Peter de enige overlevende. Een nazi helpt hem op een schip richting Denemarken te ontkomen. Een boeiende roman die leest als een documentaire over de massale vlucht van de Duitse bevolking aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Een beeld dat nu weer actueel is: je vertrouwde omgeving achterlaten voor een onzekere toekomst. De stijl is beeldend en kleurrijk, met interessante personages. Elk karakter heeft een eigen hoofdstuk. Het verhaal heeft een open einde. Verberg tekst